Vilji einhver kanna einn dæmigerðasta og tilkomumesta fulltrúa íslenskra megineldstöðva með öskju ber þeim sama að heimsækja Dyngjufjöll (1.510 m) og Öskju. Fjöllin mynda bunguvaxið hálendi. Jarðmyndunin í heild er megineldstöð, hlaðin upp í endurteknum eldgosum í að minnsta kosti 200.000 ár. Hún er virknismiðja í 150 km löngu og 5-20 km breiðu eldstöðvakerfi sem nefnt er Öskjukerfið. Það er dæmigert eldvirkt svæði í gliðnunarbelti plötuskila þar sem tvær stórar jarðskorpuplötur færast í sundur um 2,0-2,5 cm á ári að meðaltali (á við Ísland). Miðhluti Dyngjufjalla einkennist af þreföldu sigsvæði eða þremur öskjum, með öðrum orðum. Þær sjást ekki þegar nálgast er fjöllin. Ein er áberandi stærst (45 ferkm), tiltölulega ung (10.000-20.000 ára) og er enn að myndast. Næststærsta askjan er mun eldri og óljósari í landslaginu. Í minnstu og yngstu öskjunni er dýpsta stöðuvatn landsins, Öskjuvatn (220 metrar). Vatnsstæðið tók að myndast þegar landsvæði innan meginöskjunnar seig eftir að afar öflugu gjóskugosi (með ösku- og vikurframleiðslu) lauk 1875. Öskjumyndunin og gjóskugosið eru hluti landreks- og eldgosahrinu sem nefnist Sveinagjáreldar og gekk yfir 1874-1875. Þá runnu töluverð hraun úr gossprungum alllangt norðan við Öskju. Smám saman flæddi grunnvatn í vatnsstæðið og Öskjuvatn varð til á nokkrum árum. Gígurinn Víti myndaðist strax á eftir megingjóskugosinu.